Główną przyczyną powstawania smogu w Polsce jest tzw. niska emisja, pyły z pozaklasowych kotłów na paliwa stałe. Z danych Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) wynika, że na wymianę czeka nadal ponad dwa miliony „kopciuchów”, które nie spełniają żadnych norm ekologicznych (ponad 50 proc. wszystkich kotłów na paliwo stałe). 

Uchwały antysmogowe zakazujące użytkowania kotłów, pieców i kominków, które emitują najwięcej zanieczyszczeń, określają, do kiedy mieszkańcy poszczególnych województw muszą wymienić przestarzałe piece. Pionierem w konsekwentnym egzekwowaniu likwidacji pozaklasowych kotłów i wymiany ich na nowoczesne źródła oraz podłączenie do miejskiej sieci ciepła systemowego jest Kraków. Zakaz stosowania węgla i drewna w stolicy Małopolski wprowadzono przeszło cztery lata, 1 września 2019 roku. Od tego czasu prawie 100 proc. budynków w Krakowie jest już ogrzewanych proekologicznie, a jakość powietrza w mieście znacznie się poprawiła – liczba dni smogowych w roku 2023 wynosiła 16 (dane ze stacji monitoringu przy ulicy Bujaka). 

Z początkiem tego roku zakaz używania „kopciuchów” zaczął obowiązywać m.in. w Wielkopolsce, na Górnym Śląsku czy Lubelszczyźnie oraz np. w Sopocie. Z końcem sezonu grzewczego, czyli od 1 maja br. bezklasowe kotły zostaną zakazane w Małopolsce, a np. od 1 lipca br. w Świętokrzyskiem. Najwięcej czasu na wymianę „kopciuchów” mają mieszkańcy Opolszczyzny (do końca roku 2029). 

Uchwały antysmogowe regulują także ogrzewanie pomieszczeń za pomocą kominków na paliwo stałe. Zakaz palenia w kominkach obowiązuje w sezonie grzewczym w dni smogowe, czyli takie, kiedy poziom zanieczyszczenia przekracza normę 50 μg/m sześc. Dotyczy on tylko tych domów, które mają alternatywne źródło ogrzewania. W poszczególnych województwach jest także wprowadzany wymóg spalania drewna kominkowego o wilgotności powyżej 20 proc., czyli sezonowanego co najmniej dwa lata. 

Dwa województwa – warmińsko-mazurskie i podlaskie – nie przyjęły uchwał antysmogowych, co oznacza brak ograniczeń w używaniu kotłów bezklasowych i niekontrolowaną emisję zanieczyszczeń.

Ciepło systemowe – broń na smog

W walce ze smogiem i w redukcji emisji dwutlenku węgla istotną rolę odgrywa ciepło systemowe. Według danych GUS, już ponad 52 proc. gospodarstw domowych w Polsce korzysta z ciepła systemowego. Mamy
jeden z najbardziej rozbudowanych systemów ciepłowniczych w Europie, łączna długość sieci w całym kraju wynosi ponad 22 tys. km. Polskie ciepłownictwo systemowe staje się coraz bardziej zielone: 2/3 ciepła powstaje w procesie kogeneracji, co wspiera likwidację niskiej emisji, przyczynia się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych i poprawia bezpieczeństwo energetyczne kraju. Produkcja ciepła systemowego – jak zbadał Instytut Certyfikacji Emisji Budynków – oznacza 185-krotnie mniej rakotwórczego bezno(a)pirenu i ponad 50-krotnie mniej pyłów zawieszonych w porównaniu z indywidualnym ogrzewaniem węglowym. 

Terminy na wymianę pieców

Zakaz używania „kopciuchów”, czyli kotłów bezklasowych, oraz pieców niespełniających wymogów ekoprojektu (dyrektywy unijnej określającej m.in. standardy emisyjności spalin i efektywności energetycznej) obowiązuje (lub będzie obowiązywał):
* w województwie mazowieckim od 1 stycznia 2023 roku, a od 1 października 2023 roku w Warszawie nie wolno palić węglem w piecach i kominkach;
* w województwie małopolskim od 1 maja br.;
* w województwie wielkopolskim od 1 stycznia br.;
* w województwie dolnośląskim od 1 lipca br.;
* w województwie śląskim od 1 stycznia br. dla kotłów starszych niż pięcioletnie;
* w województwie łódzkim od 1 stycznia 2025 roku;
* w województwie kujawsko-pomorskim od 1 stycznia br.;
* w województwie lubelskim od 1 stycznia br.;
* w województwie lubuskim w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim od 1 stycznia br., a od 1 stycznia 2027 roku poza tymi miastami;
* w województwie opolskim od 1 stycznia 2030 roku;
* w województwie podkarpackim od 1 stycznia br. kotły starsze niż pięcioletnie;
* w województwie pomorskim od 1 września br., z tym że w Sopocie zakaz ogrzewania węglem oraz drewnem obowiązuje już od 1 stycznia br.;
* w województwie świętokrzyskim od 1 lipca 2023 roku; 
* w województwie zachodniopomorskim od 1 stycznia br.

Programy pomocowe

Na wymianę starych źródeł ciepła i termomodernizację domów i mieszkań można dostać dofinansowanie. Najczęściej wykorzystywane dotacje pochodzą z programów rządowych „Czyste Powietrze” – dla (współ)właścicieli domów jednorodzinnych i „Ciepłe Mieszkanie” – dla osób mieszkających w blokach, kamienicach komunalnych, w małych wspólnotach mieszkaniowych. Dużą popularnością wśród (współ)właścicieli domów cieszy się także ulga w PIT na termomodernizację. W wielu miastach i gminach działają również pomocowe programy lokalne, np. powiat poznański zwiększył pulę dopłat o milion złotych, a wnioski można składać do 2 kwietnia br.

Kara za używanie „kopciuchów”

Właściciele domów, którzy po terminie wymiany wynikającym z przepisów antysmogowych nadal będą wykorzystywać stare nieekologiczne kotły na węgiel, mogą zapłacić nawet do 5 tys. zł kary (zgodnie z art. 24 Kodeksu wykroczeń).