Znaczne ograniczenie do 2030 roku emisji gazów cieplarnianych i zużycia energii w budownictwie, a do 2050 roku uczynienie sektora budowlanego całkowicie neutralnym klimatycznie. Taki cel przyświeca zmianom zaproponowanym w lutym br. przez Komisję Przemysłu, Badań naukowych i Energii ITRE (ang. Industry, Research and Energy) w dyrektywie EPBD (ang. Energy Performance of Buildings Directive) dotyczącej charakterystyki energetycznej budynków, tj. zużycia energii na ogrzewanie oraz chłodzenie.

Nowe zapisy mają wesprzeć działania zwiększające tempo renowacji nieefektywnych energetycznie budynków oraz poprawę informacji na temat charakterystyki energetycznej. W połowie marca br. projektem ustawy zajmie się Parlament Europejski.   

Zakaz ogrzewania węglem i panele

Projekt Komisji ITRE zakłada, że:
* wszystkie nowe budynki w UE od 2028 roku mają być zeroemisyjne. Budynki publiczne będą musiały spełnić warunek zeroemisyjności dwa lata wcześniej, już od 2026 roku;
* od 2028 roku wszystkie nowe budynki, a od 2032 roku budynki remontowane i poddawane renowacji – tam, gdzie to możliwe i uzasadnione ekonomiczne – powinny być wyposażone w urządzenia w technologiach solarnych;
* od 2035 lub 2040 roku – w zależności od decyzji KE – ma obowiązywać całkowity zakaz używania paliw kopalnych do ogrzewania budynków nowych i po głębokiej renowacji;
* zostaną wprowadzone świadectwa charakterystyki energetycznej budynków – od A do G. W klasie G znajdzie się 15 proc. najbardziej nieefektywnych budynków w danym kraju, z tym że: budynki mieszkalne powinny do 2030 roku osiągnąć klasę E, a do 2033 roku – klasę D, budynki niemieszkalne i publiczne zaś szybciej – odpowiednio do 2027 i 2030 roku.

Budynki jak wampiry

Z analiz Komisji Europejskiej wynika, że 75 proc. budynków w Unii Europejskiej jest nieefektywnych energetycznie. Nieruchomości odpowiadają za 40 proc. zużycia energii w Europie i 36 proc. emisji gazów cieplarnianych. W Polsce większość budynków mieszkalnych powstała przed 1990 rokiem – charakteryzują się one wysokim zapotrzebowaniem na energię i wymagają głębokiej termomodernizacji. Według danych* think-tanku Instytut Reform oraz PORT PC, na 6,3 mln budynków jednorodzinnych, 1,7 mln domów nie ma żadnej izolacji cieplnej ścian, a standard ocieplenia 347 tys. budynków jest bardzo niski. Dopiero domy  wybudowane w ostatnich dwóch dekadach mają relatywnie wysoką efektywność energetyczną. Nic więc dziwnego, że główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w naszym kraju jest niska emisja z nieocieplonych budynków. 

Instytut Certyfikacji Emisji  Budynków (ICEB) szacuje, że w okresie zimowym około 97 proc. Polaków jest narażonych na duże i bardzo duże stężenia szkodliwych substancji w powietrzu. Istotną rolę w redukcji emisji dwutlenku węgla i walce ze smogiem odgrywa ciepło systemowe. Sektor w znikomym stopniu odpowiada bowiem za niską emisję, a co więcej – w ciągu ostatnich kilkunastu lat, jak podaje Izba Gospodarcza Ciepłownictwo Polskie, znacznie ograniczył tzw. emisję wysoką: dwutlenku węgla o 20 proc., dwutlenku siarki o 300 proc., tlenku azotu o 20 proc. Z danych ICEB wynika, że zastępując piece węglowe ciepłem systemowym, można ograniczyć emisję pyłów zawieszonych 65-krotnie, a benzo(a)pirenu 150-krotnie! 

Fala renowacji w Europie

Oprócz dekarbonizacji transportu i ekologicznych zmian w miastach, termomodernizacja budynków jest jednym z kluczowych filarów Europejskiego Zielonego Ładu, który ma się przyczynić do osiągnięcia neutralności klimatycznej na naszym kontynencie w połowie tego stulecia. Kompleksową modernizację, nazywaną ze względu na jej zasięg i skalę „falą renowacji”, muszą przeprowadzić wszystkie państwa europejskie. Strategia poprawy efektywności energetycznej budynków przedstawiona przez KE w 2020 roku zakłada, że co roku 3 proc. budynków publicznych będzie musiało zostać poddanych modernizacji – 35 mln do końca obecnej dekady. 

Mapa drogowa renowacji w Polsce

Efektywność energetyczna budynków jest inwestycją, nie kosztem.

stowarzyszenie Fala Renowacji

W naszym kraju – jak podaje stowarzyszenie Fala Renowacji – co roku jest modernizowanych ok. 1 proc. zasobów budowlanych. Ten odsetek powinniśmy zwiększyć przynajmniej do 3 proc. rocznie, aby osiągnąć założone cele. Na początku 2022 roku rząd ogłosił Długoterminową Strategię Renowacji Budynków (DSRB), która określa działania niezbędne do osiągnięcia wysokiej efektywności energetycznej i niskoemisyjności budynków do 2050 roku.

W ramach DSRB w latach 2020–2030 zaplanowano rocznie renowację 236 tys. budynków, w latach 2030–2040 – 271 tys. budynków, w kolejnej dekadzie – 244 tys. budynków. Do 2050 roku ma zostać przeprowadzone w sumie 7,5 mln termomodernizacji, w tym 4,7 mln głębokich, a średnioroczne tempo termomodernizacji ma wynosić 3,8 proc. (!). 

Renowację cieplną powinien poprzedzić audyt energetyczny, który pozwoli wyznaczyć optymalny zakres działań. Termomodernizacja obejmuje ocieplenie budynku, wymianę stolarki okienno-drzwiowej oraz usprawnienie czy wymianę instalacji ogrzewania i ciepłej wody albo też likwidację indywidualnych źródeł ciepła wraz z budową przyłącza do systemu ciepłowniczego. 

Skąd pieniądze na termomodernizację

Termomodernizację domów i wymianę źródeł ogrzewania, w tym także podłączenie się do sieci ciepłowniczej, wspierają rządowe programy, takie jak „Czyste Powietrze”, „Stop Smog” czy „Ciepłe Mieszkanie”. Miasta z kolei dofinansowują likwidację „kopciuchów” – niespełniających norm ekologicznych pozaklasowych kotłów na węgiel i drewno, poprzez podłączenia budynków wielorodzinnych do miejskiej sieci ciepłowniczej. 

„Czyste Powietrze” to program dla (współ)właścicieli jednorodzinnych budynków mieszkalnych lub lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą. Wysokość dofinansowania zależy od dochodu beneficjenta. Od 1 stycznia 2023 roku zwiększono wartość progów dochodowych w programie – maksymalna kwota dofinansowania na kompleksową termomodernizację wynosi 135 tys. zł. 

Wsparcie można przeznaczyć na wymianę starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy oraz przeprowadzenie niezbędnych prac termomodernizacyjnych w budynku, a także na podłączenie domu do miejskiej sieci ciepłowniczej.

Właściciele i współwłaściciele domów jednorodzinnych, rozliczając PIT za 2022 rok, mogą skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej, którą – co ważne – można łączyć z dotacją z programu „Czyste Powietrze”. 

Na termomodernizację domu od podstawy obliczenia podatku można odliczyć do 53 tys. zł, m.in. na: ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie zapotrzebowania na energię dostarczaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej oraz ogrzewania do budynków mieszkalnych; przedsięwzięcia, dzięki którym następuje zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz zasilających je lokalnych źródłach ciepła; wykonanie przyłącza technicznego do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w wyniku czego następuje zmniejszenie kosztów pozyskania ciepła dostarczanego do budynków mieszkalnych.  

„Stop Smog” to program dla osób najmniej zarabiających i mieszkających w gminach położonych na obszarze jednego z 14 województw, w których obowiązuje tzw. uchwała antysmogowa (wszystkie, poza podlaskim i warmińsko-mazurskim). Mogą z niego skorzystać (współ)właściciele domów jednorodzinnych, wymieniając lub likwidując wysokoemisyjne źródła ciepła na niskoemisyjne, przeprowadzając termomodernizację budynków czy podłączając je do sieci ciepłowniczej lub gazowej. 

Dotacja wynosi do 70 proc. kosztów inwestycji, pozostałe 30 proc. finansuje gmina. Średni koszt realizacji przedsięwzięcia nie może przekroczyć 53 tys. zł. 

Program „Ciepłe Mieszkanie” jest skierowany do gmin, które będą na swoim terenie ogłaszać nabór dla osób fizycznych z prawem własności do lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym. W przypadku najbardziej zanieczyszczonych gmin i dla najwyższego poziomu dofinansowania, bonifikata na zastąpienie „kopciuchów” m.in. ciepłem systemowym i poprawę efektywności energetycznej domów wynosi 39,9 tys. zł. 

Premia termomodernizacyjna z Funduszu Termomodernizacji i Remontów jest przeznaczona dla właścicieli lub zarządców budynków mieszkalnych i budynków zbiorowego zamieszkania oraz lokalnych sieci ciepłowniczych i lokalnych źródeł ciepła. Premia przysługuje na realizację inwestycji z zaciągniętego kredytu.

Wysokość premii: 26 proc. kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, 31 proc. kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego wraz z montażem mikroinstalacji OZE, dodatkowe wsparcie w wysokości 50 proc. kosztów przy realizacji termomodernizacji budynków z tzw. wielkiej płyty wraz z ich wzmocnieniem.

Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe oraz jednostki samorządu terytorialnego mogą jeszcze do 28 kwietnia br. złożyć wnioski o dofinansowanie w programie „Renowacja z gwarancją oszczędności EPC Plus” w ramach unijnego Funduszu Modernizacyjnego. Celem „Renowacji” jest zwiększenie efektywności energetycznej budynków mieszkalnych wielorodzinnych (powyżej siedmiu lokali) oraz budynków użyteczności publicznej. Dofinansowanie w ramach programu „Renowacja” dotyczy prac modernizacyjnych, których efektem będzie zmniejszenie zużycia energii końcowej, czyli zużywanej przez budynek dla: ogrzewania, przygotowania ciepłej wody, wentylacji czy chłodzenia, o minimum 30 proc. względem stanu przed modernizacją.

* raport przygotowany przez Instytut Reform oraz PORT PC „Rozpakowujemy REPowerEU: Kierunek na zdrowe i przyjazne energetycznie domy”, luty 2023