Przedsiębiorstwa ciepłownicze notują coraz większe trudności finansowe i operacyjne – przed polskim ciepłownictwem okres kluczowych zmian, wynikających zarówno z polityki dekarbonizacji Unii Europejskiej, jak i konieczności modernizacji przestarzałej infrastruktury.

Tymczasem branża ciepłownicza ma ogromne trudności w pozyskiwaniu środków na transformację energetyczną, m.in. z powodu niskiej rentowności oraz ograniczonej płynności finansowej przedsiębiorstw. Szczególnie złożona jest sytuacja małych i średnich zakładów, które stanowią trzon branży – to 73 proc. koncesjonowanych podmiotów.  

– Dekarbonizacja to ogromne wyzwanie, zwłaszcza dla małych i średnich firm, które mają poważny problem z pozyskaniem środków na inwestycje. Przedsiębiorstwa ciepłownicze muszą niezwłocznie poprawić swoją sytuację ekonomiczną, aby zapewnić sobie możliwość finansowania inwestycji zarówno ze środków publicznych, jak i komercyjnych. Niezbędne są zatem pilne zmiany legislacyjne, tak by zatwierdzane przez Prezesa URE taryfy na ciepło nie tylko pokrywały koszty działalności, ale również zapewniały niezbędny dla realizacji inwestycji zwrot z kapitału – podkreśla Jacek Szymczak, prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie.

Rosnące koszty i spadek popytu

W 2023 roku, w porównaniu z rokiem 2022 (o raporcie URE za rok 2022 przeczytasz tutaj), liczba koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych nieznacznie wzrosła: z 392 do 398. Nadal dominowały stosunkowo małe źródła generacji – przedsiębiorstwa z mocą zainstalowaną 50 MW lub mniejszą stanowiły ponad 55 proc. wszystkich koncesjonowanych wytwórców.

O blisko 260 km wzrosła długość sieci, jakimi dysponowały przedsiębiorstwa ciepłownicze – do 22 837,8 km. W 2023 roku sprzedaż ciepła w Polsce osiągnęła rekordowo niski poziom – 335 430,34 TJ. To o ponad 6 proc. mniej niż w 2022 roku. Nieznacznie zmniejszyła się także moc zainstalowana i zamówiona. Zmniejszony popyt to także mniejsze przychody dla przedsiębiorstw ciepłowniczych, które jednocześnie muszą mierzyć się z rosnącymi kosztami operacyjnymi.

W 2023 roku koszty działalności ciepłowniczej wzrosły o niemal 33 proc., głównie z powodu inflacji, wysokich cen paliw oraz kosztów uprawnień do emisji dwutlenku węgla. Wydatki na uprawnienia ETS wyniosły 41,5 mld zł, co stanowi wzrost o 17 proc. względem 2022 roku. Dla wielu firm oznacza to konieczność szybkiej modernizacji systemów produkcji ciepła i przejścia na bardziej ekologiczne źródła energii.

Sytuacja finansowa i problemy z rentownością

Ciepłownictwo boryka się z poważnymi problemami finansowymi – choć rentowność sektora poprawiła się nieco w stosunku do 2022 roku (-22 proc.), to w 2023 roku nadal pozostawała na ujemnym poziomie (-9,5 proc.). Duża część przedsiębiorstw ciepłowniczych finansuje inwestycje z własnych środków – w 2023 roku aż 73 proc. wydatków na modernizację pochodziło z funduszy wewnętrznych, co ogranicza ich możliwości rozwoju.

Największym wyzwaniem jest niski wskaźnik płynności finansowej, który wynosi jedynie 0,57, czyli znacznie poniżej uznawanego za bezpieczny poziomu 1,2. Brak wystarczających środków obrotowych dodatkowo utrudnia realizację inwestycji i pogłębia problem tzw. bankowalności.– Rentowność sektora ciepłowniczego od pięciu lat pozostaje na niebezpiecznym ujemnym poziomie, a zdolność do finansowania projektów transformacyjnych w dużej mierze zależy od wsparcia publicznego i lepszego dostępu do kredytów komercyjnych – zauważa Jacek Szymczak, prezes IGCP.

Struktura paliwowa – konieczność zmian

Chociaż udział węgla w strukturze paliw sukcesywnie spada, to w 2023 roku wciąż wynosił 61,2 proc. (spadek z 66,2 proc. w 2022 roku). Zwiększyło się natomiast wykorzystanie gazu (do 13 proc. z 9,3 proc.) oraz odnawialnych źródeł energii (do 14,4 proc. z 12,6 proc.). To jednak nadal daleko do unijnych celów klimatycznych, które zakładają, że do 2030 roku 35,4 proc. energii w ciepłownictwie będzie pochodzić ze źródeł odnawialnych, a do 2040 roku ma to już być 62,6 proc.

Transformacja energetyczna: wyzwania

Wdrażanie nowych technologii i modernizacja systemów grzewczych,  zastąpienie węgla źródłami odnawialnymi, takimi jak biomasa, geotermia czy pompy ciepła, wymagają ogromnych nakładów inwestycyjnych. Szacunki Polskiego Towarzystwa Energetyki Cieplnej (PTEC) wskazują, że do 2050 roku branża ciepłownicza będzie potrzebowała od 299 do 466 mld zł na transformację systemową. Tymczasem w 2023 roku nakłady inwestycyjne wzrosły jedynie o 5 proc., co pokazuje, że skala inwestycji jest wciąż niewystarczająca.

– Przy obecnym poziomie nakładów modernizacyjnych nie uda się osiągnąć wymaganej transformacji sektora. Kluczowe jest zwiększenie dostępu do środków unijnych i komercyjnych kredytów na preferencyjnych warunkach – stwierdza prezes IGCP.

Przyszłość ciepłownictwa w Polsce – co dalej?

Sektor ciepłowniczy stoi przed wieloma wyzwaniami. Konieczność dekarbonizacji, rosnące koszty i spadek rentowności sprawiają, że firmy muszą szybko dostosować się do zmieniającego się rynku. Kluczowe będzie zwiększenie finansowania inwestycji ze źródeł zewnętrznych, poprawa wskaźników finansowych oraz wdrażanie nowoczesnych technologii opartych na odnawialnych źródłach energii.

Bez dynamicznych zmian i szerokiego wsparcia finansowego dla przedsiębiorstw ciepłowniczych Polska może nie zrealizować unijnych celów klimatycznych, a to z kolei oznacza dalszy wzrost kosztów działalności i obciążenie dla odbiorców końcowych. 

– Obecnie około 73 proc. inwestycji w ciepłownictwie jest finansowane ze środków własnych przedsiębiorstw. To sytuacja nie do utrzymania w dłuższym okresie, gdyż ogranicza możliwości realizacji dużych projektów modernizacyjnych – komentuje prezes Szymczak.

– Kluczowe dla sukcesu transformacji ciepłownictwa jest poszukiwanie zewnętrznych (pozataryfowych) źródeł finansowania, w tym wykorzystanie środków unijnych, w postaci grantów i niskooprocentowanych pożyczek. Duże projekty grantowe będą prowadzone m.in. przez NFOŚiGW ze środków  Funduszu Modernizacyjnego – wskazuje wiceprezes URE Renata Mroczek. 

Jednak aby było to możliwe, niezbędne jest poprawienie sytuacji finansowej przedsiębiorstw. Dobra rentowność i prawidłowa płynność finansowa są podstawą do zapewnienia bankowalności, czyli zdolności do korzystania ze środków preferencyjnych oraz komercyjnych kredytów, które stanowią istotne źródło finansowania inwestycji.– Bez dynamicznego wzrostu nakładów inwestycyjnych oraz lepszego dostępu do finansowania zewnętrznego proces transformacji może zostać opóźniony, co w dłuższej perspektywie zagrozi stabilności dostaw ciepła oraz konkurencyjności całego sektora – podsumowuje prezes Izby, Jacek Szymczak.