Sektor fotowoltaiczny w Polsce w 2023 roku utrzymał czołową pozycję wśród wszystkich innych OZE, jeśli chodzi o tempo rozwoju i moce zainstalowane. Na tle innych krajów Unii Europejskiej Polska zajęła w ub.r. czwarte miejsce pod względem przyrostu mocy PV i awansowała na szóste miejsce pod względem skumulowanej mocy zainstalowanej (17,08 GW). Stan fotowoltaiki w Polsce i perspektywy jej rozwoju opisuje raport Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) – „Rynek fotowoltaiki w Polsce 2024” – którego dwunasta edycja właśnie się ukazała. 

– Sektor PV, jak dotychczas, okazuje się odporny na wielorakie zakłócenia płynące z globalnych łańcuchów dostaw oraz zawirowań na rynku energii – mówił podczas prezentacji raportu prezes IEO, Grzegorz Wiśniewski. 

– Fotowoltaika w ciągu ostatnich lat stała się jednym z filarów polskiej transformacji energetycznej – dodał wiceminister Klimatu i Środowiska, Miłosz Motyka. – Zdajemy sobie jednak sprawę, że atrakcyjność ekonomiczna fotowoltaiki jest coraz mniejsza i że spada zaufanie do OZE. Chcemy tego uniknąć i podnosić walor ekonomiczny zielonej energii. Właśnie temu mają służyć np. magazyny energii. 

Zmienia się struktura rynku PV w Polsce

Przyrost nowych mocy w wartościach bezwzględnych był w polskiej fotowoltaice podobny jak w 2022 roku i wynosił ok. 4,6 GW. Wyraźnej zmianie uległa jednak struktura rynku, a także obroty i przychody firm będących na różnych etapach łańcucha dostaw. 

– W 2023 roku wartość rynku inwestycji PV kształtowała się na poziomie 15,6 mld zł (najwięcej w całej energetyce), ale mimo wzrostu nowych mocy przychody branży PV były niższe niż w 2022 roku (r/r spadek o 17 proc.) – zwrócił uwagę Wiśniewski. I wyjaśniał: – To m.in. efekt mrożenia cen energii elektrycznej, a także spóźnionych inwestycji planowanych w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Inne kraje, jak np. Włochy i Hiszpani, wydają te środki na nowe OZE od  2022 roku, w Polsce jesteśmy z tym daleko w tyle. 

Wzrost rynku w 2023 roku w dużej mierze opierał się na mikroinstalacjach prosumenckich (43 proc. przyrostu nowych mocy), stanowiących 66,3 proc. całkowitej mocy zainstalowanej w PV, ale w porównaniu z rokiem 2022 widać spowolnienie przyrostu w tej grupie, które się utrzymywało również w pierwszym kwartale 2024 roku. Rekordowy wzrost – zarówno pod względem liczby oddanych do użytku instalacji, jak i łącznej mocy zainstalowanych urządzeń – nastąpił natomiast w segmencie instalacji do 1 MW, a w szczególności w farmach powyżej 1 MW, wynosząc odpowiednio: 24,3 proc. i 9,4 proc. Był to dla tej grupy inwestorów rekordowy rok, zarówno pod względem liczby oddanych do użytku instalacji, jak i łącznej mocy urządzeń – przyłączono 1417 małych instalacji (od 50 kW do 1 MW) o łącznej mocy 1,1 GW oraz 80 farm powyżej 1 MW o łącznej mocy 0,77 GW. Fotowoltaika pozostaje więc zdecydowanym liderem wśród wszystkich innych OZE w naszym kraju, jeśli chodzi o tempo rozwoju i moce zainstalowane. Obecnie moce PV stanowią około 60 proc. mocy zainstalowanej w całym sektorze odnawialnych źródeł energii (OZE).

Zarządzanie przez ograniczanie

Nowym zjawiskiem w naszym kraju jest narastający w latach 2023–2024 problem tzw. curtailmentu – czyli czasowego ograniczenia pracy farm PV przyłączonych do sieci, szczególnie w szczytach generacji. Do tej nierynkowej formy zarządzania krzywą podaży energii coraz częściej ucieka się Operator Systemu Przesyłowego. Curtailment występuje w okresach najwyższej produktywności, szczególnie w godzinach okołopołudniowych, nie tylko w dni świąteczne, ale także i w dni robocze. 

Od początku tego roku zostało ograniczone (utracone) ponad 500 GWh energii z OZE, w tym 460 GWh energii z elektrowni PV (wyłączenia trwały w sumie 131 godzin). 

– Po raz pierwszy branża fotowoltaiczna spotkała się z wyłączeniami źródeł pracujących w systemie. W 2023 roku zostało zmarnowane tylko 0,2 proc. energii wytworzonej przez energetykę słoneczną i wiatrową, natomiast do końca maja już prawie 3 proc. energii wyprodukowanej w tym roku. Do końca roku to może przekroczyć 1 TWh – podkreślił prezes IEO. 

Rozwiązanie problemu curtailmentu będzie wymagało strategicznych działań, takich jak np. bardziej rozłożony w ciągu dnia profil produkcji energii, bezpośrednie wykorzystywanie nadmiaru generowanej energii czy magazynowanie energii w magazynach energii elektrycznej i magazynach ciepła. 

Fotowoltaika w komplecie z magazynem energii

Wiceminister Miłosz Motyka podkreślał, że obecnie podstawowym wyzwaniem w sektorze energetycznym jest zbilansowanie sieci oraz wykorzystanie nadwyżek energii i sieci przesyłowej. Zagospodarowanie nadwyżek energii elektrycznej z pogodozależnych OZE będzie możliwe właśnie dzięki magazynom ciepła. 

Wiceminister zaznaczył, że w nowej, zapowiadanej na jesień br., edycji programu „Mój Prąd”, dotację na fotowoltaikę będzie można dostać tylko przy instalacji obligatoryjnego magazynu energii. 

– Dofinansowanie magazynów energii gwarantuje, że wygenerowana energia nie zostanie zmarnowana – podkreślił Motyka. – Będzie można ją zużyć, gdy już np. słońce nie będzie świecić i instalacja fotowoltaiczna nie będzie już tak efektywna. 

Z możliwości zakupu magazynów ciepła i prądu w ostatnim roku skorzystało 9 tys. beneficjentów programu „Mój Prąd” (12 proc.  dofinansowanych instalacji PV). W większości są to niewielkie magazyny, które pozwalają na krótkoterminowe, jedno lub dwugodzinne, magazynowanie energii.