W świecie, w którym zużycie surowców osiągnęło niespotykane dotąd rozmiary, a skutki zmian klimatycznych stają się coraz bardziej widoczne, transformacja energetyczna staje się koniecznością. Na planecie z ograniczonymi zasobami, jaką jest Ziemia, liniowy model gospodarki nie może funkcjonować w nieskończoność. Zużywamy surowce szybciej, niż nasza planeta jest w stanie je odnawiać. Według Global Footprint Network, ludzkość potrzebuje 1,75 roku na odnowienie zasobów zużywanych w ciągu jednego roku! Oznacza to, że już dziś potrzebujemy więcej niż jednej Ziemi, aby zaspokoić naszą konsumpcję.

Ratunkiem dla Ziemi i dla nas jest wdrożenie modelu gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), znanej również jako gospodarka cyrkularna. GOZ  przekształca liniowy model „weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć” w zamknięty cykl, który maksymalizuje wartość zasobów, a ogranicza powstawanie odpadów. Rządzi nim reguła 3xR (od angielskiego: Reduce, Reuse, Recycle ‘redukuj, używaj ponownie, poddawaj recyklingowi’). W tym modelu koniec jednego produktu jest początkiem następnego – rzeczy są naprawiane, odpady stają się surowcami, a cykl życia produktów powtarza się wielokrotnie. Gospodarka obiegu zamkniętego opiera się na kilku podstawowych zasadach:

1.    Ekoprojektowanie. Projektowanie produktów z myślą o minimalizacji ich wpływu na środowisko na każdym etapie życia.

2.    Myślenie systemowe. Analiza całego cyklu życia produktów i usług, od produkcji, przez użytkowanie, aż po koniec ich życia.

3.    Współpraca. Współdziałanie wszystkich podmiotów zaangażowanych w łańcuch wartości, aby stworzyć zamknięty cykl.

4.    Innowacje. Wdrażanie nowoczesnych technologii i rozwiązań, które mogą zrewolucjonizować obecny model gospodarczy.

Model gospodarki obiegu zamkniętego jest wpisany w strategie rozwojowe na poziomie globalnym, Unii Europejskiej i Polski. Strategia ONZ zakłada realizację 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju, z których Cel 12 dotyczy odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji zgodnie z zasadami GOZ. W UE plan działań na rzecz GOZ jest elementem Europejskiego Zielonego Ładu – osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Polski rząd w 2019 roku przyjął Mapę drogową transformacji w kierunku GOZ. Główne bariery do pokonania dla GOZ w Polsce to: wysokie zużycie surowców pierwotnych i niska efektywność recyklingu. Luka cyrkularności, czyli odsetek surowców znajdujących się poza obiegiem zamkniętym, wynosi w Polsce aż 89,8 proc. W 2022 roku w polskiej gospodarce tylko 10 proc. materiałów pochodziło z recyklingu.

Liderzy GOZ w Europie

Holandia wyznaczyła ambitny cel całkowitego przejścia na gospodarkę cyrkularną do 2050 roku. Poligonem doświadczalnym jest Amsterdam, który wprowadza innowacyjne rozwiązania, aby zmniejszyć zużycie surowców i emisję dwutlenku – budownictwo modułowe (recepta na kryzys mieszkaniowy) i miejskie farmy pionowe (na bardzo małej powierzchni można uprawiać bardzo dużą ilość roślin).

Dania wspiera firmy w przejściu na model GOZ. Kraj promuje recykling materiałów budowlanych oraz zamknięte pętle w sektorze spożywczym.

Niemcy wdrażają strategię GOZ, która obejmuje m.in. recykling i ponowne wykorzystanie materiałów w przemyśle. Dla przykładu BMW wprowadza rozwiązania mające na celu maksymalne wykorzystanie materiałów wtórnych w produkcji samochodów.

Szwecja stosuje zaawansowane technologie recyklingu, np. miasto Eskilstuna wprowadziło system, w którym mieszkańcy sortują odpady na siedem różnych frakcji, co umożliwia niemal stuprocentowy recykling.

Finlandia stawia na zrównoważone budownictwo, np. Helsinki opracowały plan „Circular Helsinki”, który promuje recykling odpadów budowlanych oraz ekoprojektowanie w sektorze nieruchomości.

Francja wprowadziła ustawę zakazującą marnowania żywności. Supermarkety muszą przekazywać niesprzedaną, ale nadającą się do spożycia żywność organizacjom charytatywnym.

Ciepłownictwo w modelu gospodarki cyrkulacyjnej

Wykorzystując odpady i paliwa alternatywne jako cenne źródło energii, branża ciepłownicza może się stać jednym z najbardziej innowacyjnych obszarów zastosowania GOZ w Polsce. Dzięki nowoczesnym technologiom ciepłownie mogą odzyskiwać z odpadów komunalnych i przemysłowych ciepło w instalacjach termicznego przekształcania odpadów (ITPO), zmniejszając zużycie paliw kopalnych i ograniczając emisję dwutlenku węgla. To rozwiązanie przynosi korzyści zarówno środowisku, jak i mieszkańcom, obniżając koszty produkcji ciepła.  

Odpady komunalne powstają głównie w gospodarstwach domowych. Są to odpady niesegregowane (zmieszane) i odpady zebrane selektywnie, w tym papier i tektura, szkło, metale, tworzywa sztuczne, bioodpady, drewno, tekstylia, opakowania, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory oraz odpady wielkogabarytowe, w tym materace i meble. Odpady komunalne nie obejmują odpadów z produkcji: rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, zbiorników bezodpływowych, sieci kanalizacyjnej oraz z oczyszczalni ścieków, w tym osadów ściekowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych.

Ekspert w dziedzinie zagospodarowania odpadów, profesor Grzegorz Wielgosiński z wydziału Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej, podkreśla, że nie stać nas na marnowanie energii, która drzemie w odpadach. Transformację energetyczną, gospodarkę odpadami oraz ochronę środowiska naturalnego można połączyć poprzez budowę niskoemisyjnych spalarni odpadów, które pełnią funkcję elektrociepłowni, przy jednoczesnej rozbudowie miejskich sieci ciepłowniczych i objęciu dostawami ciepła systemowego jak największej liczby mieszkańców.

Na koniec 2023 roku w Polsce funkcjonowało dziewięć spalarni odpadów komunalnych, m.in. w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Bydgoszczy, Koninie, Szczecinie, Białymstoku, Rzeszowie i Gdańsku. W br. powinny się zakończyć kolejne cztery duże inwestycje – w Olsztynie, Gdańsku, Warszawie i Rzeszowie.