Wielu z nas działa zgodnie z zasadą „zużyj i wyrzuć”. Ze względu na brak czasu i umiejętności, kiedy zepsuje się sprzęt domowy czy zniszczy ubranie, wymieniamy uszkodzoną rzecz na nową, zamiast ją naprawić. Marnujemy w ten sposób zasoby naturalne i zanieczyszczamy środowisko. 

Na szczęście, to się zmienia – już ponad połowa Polaków (52 proc.) twierdzi, że chciałaby wdrożyć w swoim codziennym życiu zasady zero waste, czyli nie generować odpadów, 59 proc. deklaruje, że wolałaby naprawić zepsuty sprzęt niż kupować nowy, 38 proc. korzysta z wielorazowych opakowań, 32 proc. unika marnowania jedzenia, 14 proc. oddaje potrzebującym używaną odzież. Trzy czwarte ankietowanych (76 proc.) zapewnia, że chętnie skorzystaliby z działającej w pobliżu kawiarenki naprawczej, by samodzielnie coś naprawić czy usprawnić. 

Jednym słowem, zmieniamy styl życia na bardziej ekologiczny – tak wynika z badania świadomości i postaw Polaków w kontekście wartości zero waste przeprowadzonego dla Fundacji Veolia Polska, którego wyniki zostały zaprezentowane w listopadzie 2022 roku w raporcie „Naprawiacze świata”*. Objaśnia on współczesne trendy wpływające na życie w miastach w obliczu wyzwań wynikających ze zmian klimatu, przedstawia dobre praktyki i daje wskazówki, jak wszyscy możemy się włączyć w „naprawianie świata”.

Napraw rower w kawiarni

Kawiarenkom naprawczym przyświeca idea wspólnego naprawiania użytecznych i wartych tego rzeczy – głównie odzieży, przyrządów i pomocy domowych, ale także wózków, rowerów, mebli, a nawet komputerów – które mogą służyć jeszcze długie lata, a z powodu braku szansy i pomysłu na drugie życie są zbyt szybko wyrzucane. 

W kawiarenkach odbywają się warsztaty, na których specjaliści uczą, jak wykonać podstawowe naprawy w domu. Można tu wziąć również udział w różnych kursach, np. upcyklingowych – wytwarzania z odpadów pełnowartościowych wyrobów, często o dużej wartości artystycznej, lub DIY (ang. Do It Yourself), czyli Zrób to sam.  

Ideę integracji społeczności lokalnej wokół zasady zero waste wciela w życie od 2019 roku Fundacja Veolia Polska dzięki programowi „NaprawiaMY z Veolią”. W pierwszej edycji programu prowadzonej we współpracy z Fundacją Ashoka, w kilku miastach zorganizowano dziesięć kawiarenek naprawczych. Na początku pandemii w 2020 roku program przeniósł się do sieci, ale w roku 2021 powstały cztery kolejne kawiarenki. Partnerem inicjatywy była Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce. Od początku istnienia program „NaprawiaMY z Veolią” pomógł w utworzeniu 18 kawiarenek naprawczych. Obecnie jest realizowana czwarta jego edycja. W 2023 roku w Łodzi i w Poznaniu będzie działać siedem kawiarenek, zaplanowano też pilotażowe uruchomienie dodatkowo około dziesięciu kawiarenek w kolejnych miejscach. 

– To już czwarta edycja programu, który utrzymany jest w duchu międzysektorowej współpracy, łączącej samorządy, biznes i tzw. trzeci sektor. Jego celem jest wzmacnianie miejskich innowacji społecznych wokół idei zero waste oraz integracja społeczności lokalnych. Jednocześnie wpływa on na podniesienie stanu wiedzy w obszarach związanych z ekologią i ochroną środowiska naturalnego – wyjaśnia Izabela Rakuć-Kochaniak, prezeska zarządu Fundacji Veolia Polska.   

Gospodarka obiegu zamkniętego

Podstawą działania kawiarenki naprawczej jest przedłużanie „życia” przedmiotów, dzięki propagowaniu zasad gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ), nazywanej także cyrkularną (ang. Circular Economy). 

GOZ to koncepcja racjonalnego wykorzystania zasobów oraz ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko wytwarzanych produktów. Celem gospodarki cyrkularnej jest minimalizacja zużycia surowców oraz powstawania odpadów, a tym samym zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz wykorzystania energii, poprzez tworzenie zamkniętej pętli procesów, w której odpady stają się surowcami w kolejnych etapach produkcyjnych. 

Model GOZ zakłada, że surowce i produkty pozostają w obiegu tak długo, jak jest to możliwe – dzięki temu możemy wydobywać mniej surowców naturalnych i produkować mniej śmieci, a te, które już powstaną, wykorzystamy ponownie do produkcji, także energii elektrycznej i ciepła. 

Gospodarka cyrkularna to wyzwanie, ponieważ wymaga zmiany naszego myślenia na temat zużywania surowców i nowego podejścia do (nie)wyrzucania rzeczy.  

Zaczęło się w Holandii

Kawiarenki naprawcze (ang. Repair Cafe) to międzynarodowa inicjatywa zapoczątkowana w 2009 roku w Amsterdamie przez Martine Postma. Najczęściej Repair Cafés oferują pomoc i instruktaż przy naprawie prostego sprzętu elektrotechnicznego i AGD, rowerów, oświetlenia i odzieży. Obecnie działa ich około 2200 w ponad 40 krajach na całym świecie, m.in. w Holandii, Belgii, Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Indiach, Korei Południowej czy Japonii. W Polsce pierwsza kawiarenka naprawcza powstała w Pile w 2016 roku. 

– Chcemy zwrócić uwagę na problem pochopnego, bezrefleksyjnego wyrzucania sprzętów, którym można dać szansę na nowe życie – wyjaśnia Szymon Iwanowski ze Stowarzyszenia Społecznie Zaangażowani, który prowadzi kawiarenkę naprawczą w społecznym domu kultury Miejsce Spotkań na Starym Polesiu w Łodzi. –  Kawiarenka naprawcza pomaga nie tylko zachować sprzęty i uniknąć niepotrzebnego kupowania nowych, ale integruje społeczność lokalną wokół zasad zero waste.  

Do tej łódzkiej kawiarenki można przyjść w każdy poniedziałek o 17.00, by naprawić rower albo krzesło czy zająć się metaloplastyką albo poprosić o radę, porozmawiać i napić się kawy. 

Ciepłownicy apelują: nie marnujmy ciepła i energii

Do racjonalnego wykorzystania zasobów i oszczędzania energii zachęca także Izba Gospodarcza Ciepłownictwo Polskie (IGCP) i dostawcy ciepła systemowego. Z badań ekspertów z Politechniki Warszawskiej wynika, że dzięki zredukowaniu w naszych mieszkaniach temperatury o jeden stopień, zaoszczędzilibyśmy rocznie 450 tys. ton węgla, o 1 mln ton obniżylibyśmy emisję dwutlenku węgla i zmniejszylibyśmy rachunki za ciepło. 

Od ponad dekady dostawcy ciepła systemowego i IGCP dbają także o edukację ekologiczną najmłodszych Polaków, prowadząc „Lekcje Ciepła” dla dzieci z klas I–III oraz IV–V szkoły podstawowej. Uczniowie dowiadują się, co to jest smog, jak dbać o planetę, ograniczając zużycie energii i racjonalnie korzystając z ciepła w mieszkaniu. Skuteczność lekcji o cieple organizatorzy zbadali za pomocą testu. Średni przyrost wiedzy po zakończeniu kursu – mierzony wzrostem liczby poprawnych odpowiedzi – wyniósł 182,3 proc.

*Raport „Naprawiacze świata” został przygotowany na podstawie badań świadomości i ekologicznych postaw Polaków przeprowadzonych na zlecenie Fundacji Veolia Polska przez instytut badawczy SW Research w lipcu 2022 roku. Punktem wyjścia do badań była chęć analizy ruchu kawiarenek naprawczych, które Fundacja Veolia Polska wspiera od 2019 roku w ramach programu „NaprawiaMY z Veolią”.