Ciepłownictwo w Polsce mierzy się z wieloma wyzwaniami – spadek popytu, rosnące koszty operacyjne, wysokie ceny emisji dwutlenku węgla, konieczność poniesienia ogromnych nakładów inwestycyjnych na modernizację systemów grzewczych i wdrażanie nowych technologii przy ujemnej rentowności przedsiębiorstw.

Sytuację w branży przedstawia najnowszy raport URE „Energetyka cieplna w liczbach 2023” (najważniejsze zagadnienia raportu opisaliśmy tutaj). Nad propozycjami rozwiązań, mającymi na celu usunięcie barier w transformacji sektora, pracuje Parlamentarny Zespół ds. Ciepłownictwa, a w pracach tych bierze udział prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie. Podczas ostatniego posiedzenia zespołu w styczniu br., Jacek Szymczak omówił najpoważniejsze wyzwania dla branży i propozycje rozwiązań.

Poprawa sytuacji finansowej przedsiębiorstw ciepłowniczych

– Rentowność sektora ciepłowniczego od pięciu lat pozostaje na niebezpiecznym ujemnym poziomie, a zdolność do finansowania projektów transformacyjnych w dużej mierze zależy od wsparcia publicznego i lepszego dostępu do kredytów komercyjnych – mówi Jacek Szymczak, prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie.

Dobra rentowność i prawidłowa płynność finansowa są podstawą do zapewnienia bankowalności, czyli zdolności do korzystania ze środków preferencyjnych oraz komercyjnych kredytów, które stanowią istotne źródło finansowania inwestycji.

– Przedsiębiorstwa ciepłownicze muszą niezwłocznie poprawić swoją sytuację ekonomiczną, aby zapewnić sobie możliwość finansowania inwestycji zarówno ze środków publicznych, jak i komercyjnych. Niezbędne są zatem pilne zmiany legislacyjne – podkreśla Jacek Szymczak, prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie. – Obecne regulacje taryfowe nie gwarantują wystarczającego zwrotu z kapitału, co utrudnia uzyskanie kredytów.

Banki i instytucje finansowe działają na podstawie restrykcyjnych przepisów i nie są skłonne do udzielania kredytów przedsiębiorstwom o niskiej bankowalności. Koszty finansowe (odsetki od kredytów) nie powinny być wliczane w ramach zwrotu z kapitału, ponieważ instytucje finansowe muszą widzieć możliwość spłaty kredytu.

Prezes Szymczak stwierdził, że równie ważna jest zmiana modelu regulacji z uwagi na wprowadzane nowe technologie – model regulacyjny powinien uwzględniać nowe technologie, takie jak magazyny ciepła i pompy ciepła, by inwestycje w transformację miały odpowiednie pokrycie w taryfach.

Zabezpieczenia kredytów

Obecnie duża część majątku ciepłowniczego, np. sieci ciepłownicze, nie stanowi zabezpieczenia kredytów.

Przedsiębiorstwa ciepłownicze mogą wykorzystywać hipoteki pod nieruchomości, choć tu możliwości są ograniczone. Inne formy zabezpieczeń, np. cesja na wierzytelnościach, są często niewystarczające, gdy instytucja finansująca nie jest pewna gwarancji zwrotu z inwestycji. Prezes Szymczak podkreślił, że zarządy firm, podejmując decyzje inwestycyjne i podpisując np. weksel, również muszą mieć pewność prawną, że inwestycja będzie miała zapewniony zwrot w taryfie – aby uniknąć wystąpienia uzasadnionego oporu przed podejmowaniem ryzyka.

Przeciąganie analizy wniosków

Prezes IGCP zwrócił uwagę, że proces analizy wniosków o dofinansowanie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), nawet po wygranym konkursie, często trwa wiele miesięcy. Dla branży sezonowej, jaką jest ciepłownictwo, takie opóźnienia oznaczają przesunięcie inwestycji o rok lub nawet o półtora roku, co wiąże się ze wzrostem kosztów i koniecznością ponownego składania wniosku. Wydłużenie czasu w praktyce wpływa na tzw. wartość bieżąca netto (NPV, ang. Net Present Value), co zawsze zmniejsza rentowność inwestycji.

Ważne jest więc, podkreślił prezes Szymczak, wsparcie NFOŚiGW w celu usprawnienia procedur i przyspieszenia tym samym procesu decyzyjnego.

Współpraca z gminami w zakresie poręczenia kredytów

Prezes IGCP zauważył, że poręczenie ze strony gminy – właściciela spółki – jest rozwiązaniem dającym zielone światło do uzyskania finansowania, ale w przypadku samorządów jest ono trudne do uzyskania.

Większość przedsiębiorstw ciepłowniczych to firmy komunalne, a poręczenia gmin obciążają ich wskaźniki zadłużenia i są ujmowane w wieloletnich planach inwestycyjnych.

Najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie rozwiązań ustawowych umożliwiających, np. Bankowi Gospodarstwa Krajowego (BGK), udzielania kredytów na inwestycje transformacyjne z poręczeniem, które nie obciążałoby wskaźnika zadłużenia gmin – analogicznie jak w przypadku kredytów na zakup paliwa w ramach ustawy o dodatku węglowym.

Upowszechnienie udziału kapitałowego takich podmiotów jak np. PFR

IGCP stoi na stanowisku, że korzystne dla inwestycji byłoby upowszechnienie rozwiązań z wejściem kapitałowym podmiotów, takich jak PFR (Polski Fundusz Rozwoju) czy NFOŚiGW. Jednocześnie prezes wskazał, że trzeba uwzględnić warunki finansowe i zabezpieczenia dla podmiotów kapitałowych.

Wdrożenie rozwiązań ustawowych na czas transformacji

Prezes IGCP za bardzo dobre rozwiązanie uznał uzyskanie przez BGK – w ramach ustawy o dodatku węglowym – możliwości udzielania kredytów na zakup paliwa bez wymaganej bankowalności przedsiębiorstw, pod warunkiem poręczania kredytów przez gminy. Zauważył jednak, że często poręczenia te obciążały wskaźnik zadłużenia, bo wpisywano je do wieloletnich planów inwestycyjnych.

Zdaniem prezesa IGCP, warto zastanowić się nad rozwiązaniem ustawowym, np. na okres transformacji – dla przedsiębiorstw, które przedstawią plan transformacji – podlegający weryfikacji i zatwierdzeniu. BGK udzielałby wtedy kredytów na realizację inwestycji wpisujących się w transformację, a poręczenie nie obciążałoby wskaźnika zadłużenia i byłoby niewpisywane do wieloletnich planów finansowych.

Kredyty z preferencyjnym oprocentowaniem na inwestycje gazowe

Jacek Szymczak apelował o umożliwienie finansowania inwestycji wykorzystujących gaz ziemny w ramach dekarbonizacji, która pozwala na kumulowanie różnych kredytów i oferuje preferencyjne oprocentowanie w wysokości jednego procenta. W taksonomii, jak przypomniał prezes IGCP, gaz ziemny jest traktowany jako paliwo przejściowe, oprócz ciepła odpadowego i ciepła zielonego, w układzie wysokosprawnej kogeneracji wciąż decyduje o osiągnięciu statusu efektywnego systemu ciepłowniczego. Co więcej, gaz jest nośnikiem podatnym na zazielenianie, np. poprzez zatłaczanie biometanu do sieci gazowniczej. Podkreślił również, jak ważne jest to rozwiązanie, w kontekście aktualnych problemów z dofinansowaniem kogeneracji gazowej.

Transformacja bez barier

W swoim wystąpieniu podczas prac Parlamentarnego Zespołu ds. Ciepłownictwa, Jacek Szymczak podkreślał, że transformacja polskiego ciepłownictwa wymaga kompleksowego podejścia i usunięcia barier finansowych, regulacyjnych i proceduralnych. Kluczowymi elementami dla zrealizowania koniecznych inwestycji są: poprawa bankowalności przedsiębiorstw, zapewnienie odpowiednich zabezpieczeń kredytów, usprawnienie procesów decyzyjnych w NFOŚiGW, współpraca z gminami oraz włączenie gazu jako paliwa przejściowego w programy wsparcia. Dodatkowo, należy doprecyzować przepisy taksonomii, aby umożliwić dostęp do finansowania projektów kogeneracyjnych.

Z danych GUS wynika, że pomimo wzrostu gospodarczego wskaźnik dynamiki inwestycji r/r zmniejszył się o 7,5 proc. i ma tendencję malejącą, co świadczy o pilnej potrzebie podjęcia działań w celu wsparcia transformacji sektora ciepłowniczego. Prezes IGCP zaapelował także o konstruktywną współpracę w celu pełnego wykorzystania dostępnych środków na transformację.