Renowacja zasobów budowlanych wraz z dekarbonizacją transportu i ekologizacją miast jest kluczowym priorytetem Europejskiego Zielonego Ładu – unijnej strategii, której celem jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Z analiz Komisji Europejskiej wynika, że 75 proc. budynków w Unii Europejskiej jest nieefektywnych energetycznie. Nieruchomości odpowiadają za 40 proc. zużycia energii w Europie i 36 proc. emisji gazów cieplarnianych. Renowacji poddawanych jest tylko 1 proc. budynków rocznie. Dlatego Komisja zaproponowała projekt poprawy charakterystyki energetycznej budynków, zwany falą renowacji, który ma ją finansowo wesprzeć m.in. Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, fundusze regionalne i fundusze na renowację budynków, w szczególności ELENA (ang. European Local Energy Assistance). Unijna inicjatywa zakłada, że w ciągu najbliższych dziesięciu lat co najmniej podwojony zostanie odsetek renowacji – do 2030 roku w Europie ma zostać odnowionych 35 mln budynków.

Fala renowacji już dotarła nad Wisłę

W Polsce budynki charakteryzują się wysokim zapotrzebowaniem na energię i wymagają renowacji. Dopiero domy wybudowane w XXI wieku mają relatywnie wysoką efektywność energetyczną.
Modernizację budynków wspiera przede wszystkim obowiązująca od kilku lat ulga termomodernizacyjna. Rozliczający podatki mają prawo odpisania wydatków na termomodernizację, ekologiczne ogrzewanie i fotowoltaikę od dochodu. Z ulgi za 2019 rok skorzystało ponad 200 tys. Polaków. 

Z kolei w programie Czyste Powietrze wnioski o dotację na działania termomodernizacyjne stanowią około 70 proc. wszystkich składanych. To przekłada się na ok. 140 tys. ocieplonych domów. Ta liczba na pewno wzrośnie, bo program ma zostać dołączony do Krajowego Planu Odbudowy, w którym Polska stara się o dofinansowanie 8 mld euro. 

„Kopciuchy” nadal dymią nad Polską

W zależności od województwa za rok do trzech lat użytkowanie „kopciuchów” będzie nielegalne. Walka z nimi trwa od dawna, jak na razie przypomina walkę z wiatrakami, do zwycięstwa nadal bowiem daleko. Jak wynika z raportu Polskiego Alarmu Smogowego z grudnia 2020 roku (dane za rok 2019), wśród miast wojewódzkich najwięcej kotłów wymieniono w: Krakowie – 4188 (od września 2019 roku obowiązuje tam zakaz palenia węglem i drewnem), Wrocławiu – 1442 i Katowicach – 1213. Nadal jednak w tych obu miastach dymi – odpowiednio – ponad 18,6 tys. i około 20 tys. „kopciuchów”. Najmniej kotłów i pieców wymieniono w: Zielonej Górze – 78, Białymstoku – 62 i Gorzowie Wielkopolskim – 41. W najbardziej zanieczyszczonych miastach niewojewódzkich najwięcej „kopciuchów” zlikwidowano w: Gliwicach – 2090, Dąbrowie Górniczej – 824 i Sosnowcu – 695, najmniej w: Rawie Mazowieckiej – 3, Opocznie i Brzezinach – po 2. W Radomsku kotłów do wymiany jest 7500, w 2019 roku wymieniono tylko 4. W takim tempie wymiana zajmie kilkadziesiąt lat! 

Według szacunków Porozumienia Branżowego na rzecz Efektywności Energetycznej (POBE) w budynkach jednorodzinnych jest zainstalowanych około 3,5 mln kotłów i pieców na paliwa stałe. Do końca roku 2023 – zgodnie z wojewódzkimi uchwałami antysmogowymi – powinno zostać wymienionych około 2,5 mln kotłów. Najwięcej „kopciuchów” – 463 tys. – trzeba wymienić w województwie mazowieckim, 382 tys. w województwie śląskim, 359 tys. w małopolskim, 328 tys. w wielkopolskim. W lutym 2021 roku wiceminister klimatu Ireneusz Zyska poinformował, że w ramach programu Czyste Powietrze dotychczas łącznie wymieniono 56 427 nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe. Ministerstwo Klimatu i Środowiska ogłosiło też, że na przełomie pierwszego i drugiego kwartału br. planuje uruchomienie w czterech województwach pilotażu programu Czyste Powietrze dla budynków wielorodzinnych oraz dla gmin z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem, m.in. w Pszczynie.

Walkę ze smogiem ma wesprzeć powołanie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków – od lipca br. właściciele domów będą zgłaszać, czym je ogrzewają. Dane zapisane w CEEB pomogą w identyfikowaniu źródeł niskiej emisji.

Dotacje na wymianę „kopciucha” i termomodernizację

* Czyste Powietrze – rządowy program do walki ze smogiem dla właścicieli domów jednorodzinnych. Maksymalnie można dostać 53 tys. zł dofinansowania – w formie bezzwrotnej dotacji lub pożyczkę. Wnioski o dotację przyjmowane są non stop, program trwa do 30 czerwca 2029 roku. 

NFOŚiGW na wsparcie termomodernizacji budynków jednorodzinnych wraz z wymianą przestarzałych i nieefektywnych kotłów w ramach programu Czyste Powietrze w latach 2021-2024 ma przeznaczyć ponad 9,4 mld zł, z czego w 2021 roku ponad 1,7 mld zł. 

* Stop Smog – kolejny rządowy program, zakłada inwestycje antysmogowe w domach jednorodzinnych osób ubogich energetycznie. Jego realizacja ma potrwać do końca 2024 roku. Budżet wynosi 1,2 mld zł, z czego ok. 883 mln zł to rządowe dotacje dla gmin (sięgające do 70 proc. kosztów), pozostałą część sfinansują gminy.

* Dotacje samorządowe do wymiany pieca i termomodernizacji. Można je łączyć z rządowymi programami, dzięki temu dofinansowanie może wynieść nawet 100 proc. inwestycji. Zasady i wielkość dotacji różnią się w gminach, np. w Warszawie dopłata do likwidacji „kopciucha” wynosi 12 tys. zł, a do 40 tys. zł można uzyskać na wpięcie się do sieci ciepłowniczej. W Łodzi można dostać 7 tys. dofinansowania, we Wrocławiu 15 tys., Poznaniu 6 tys., w Gdańsku 7 tys., a np. w Wodzisławiu Śląskim do 10 tys. zł. 

* Ulga termomodernizacyjna. Mogą z niej skorzystać (współ)właściciele budynku mieszkalnego jednorodzinnego, rozliczając PIT. Od dochodu odliczają wydatki na termomodernizację – maksymalnie 53 tys. zł.

* Premia termomodernizacyjna z Funduszu Termomodernizacji i Remontów dla właścicieli lub zarządców budynków mieszkalnych i budynków zbiorowego zamieszkania oraz lokalnych sieci ciepłowniczych i lokalnych źródeł ciepła. Premia przysługuje na realizację inwestycji z zaciągniętego kredytu.

Wysokość premii: 16 proc. kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, 21 proc. kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego wraz z montażem mikroinstalacji OZE, dodatkowe wsparcie w wysokości 50 proc. kosztów przy realizacji termomodernizacji budynków z tzw. wielkiej płyty wraz z ich wzmocnieniem.

Ciepło systemowe – szansa na czyste powietrze

Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest niska emisja z nieocieplonych budynków. Instytut Certyfikacji Emisji  Budynków (ICEB) szacuje, że w okresie zimowym około 97 proc. Polaków jest narażonych na duże i bardzo duże stężenia szkodliwych substancji w powietrzu. Dlatego też jednym z założeń projektu Polityki energetycznej Polski (PEP 2040) jest, aby w 2030 roku wszystkie budynki korzystały z ciepła systemowego albo ze źródeł energii zero- lub niskoemisyjnych.

Ciepło systemowe odgrywa istotną rolę w redukcji emisji dwutlenku węgla i walce ze smogiem. Sektor w znikomym stopniu odpowiada za niską emisję, a co więcej w ciągu ostatnich kilkunastu lat – jak podaje Izba Gospodarcza Ciepłownictwo Polskie – znacznie ograniczył tzw. emisję wysoką: dwutlenku węgla o 20 proc., dwutlenku siarki o 300 proc., tlenku azotu o 20 proc. 

Z danych ICEB wynika, że zastępując piece węglowe ciepłem systemowym można ograniczyć emisję pyłów zawieszonych 65-krotnie, a benzo(a)pirenu 150-krotnie! 

Jak stolica podłącza do sieci

W ramach walki o czystsze powietrze Warszawa realizuje program: „Ciepło sieciowe w budynkach komunalnych”. W stolicy jest ponad 81 tys. mieszkań komunalnych. Część z nich nie jest podłączona do centralnego ogrzewania, a przecież na terenie miasta funkcjonuje scentralizowany system ciepłowniczy, który zaopatruje w ciepło blisko 80 proc. mieszkańców. W ciągu ostatniej dekady centralne ogrzewanie i ciepłą wodę doprowadzono do ponad 5,2 tys. mieszkań komunalnych. Kolejne 1 tys. mieszkań komunalnych zostanie podłączonych do sieci ciepłowniczej do końca 2022 roku. Najwięcej przyłączeń jest na Pradze-Północ oraz Pradze-Południe. To część programu rewitalizacji tej części Warszawy.

W latach 2017-2020 miasto udzieliło dotacji na likwidację ponad 1,7 tys. „kopciuchów”. Dodatkowo w ostatnich dwóch latach zlikwidowano ponad tysiąc„kopciuchów” komunalnych. Łącznie w latach 2017-2020 wydano na ten cel ponad 25 mln zł, z czego tylko w ubiegłym roku ponad 15 mln zł.