Pierwowzorem ciepłownictwa systemowego jest geotermalne źródło we francuskim miasteczku Chaudes-Aigues, gdzie tryskająca z ziemi woda posłużyła do ogrzania kilku domów i kościoła, a działo się to już w XIV w. Wtedy geotermia nie dała impulsu dla rozwoju kolejnych systemów, 700 lat później wraca się do wykorzystania ciepła z ziemi w jak najszerszej skali.

Nowożytne ciepłownictwo zaczęło się jednak dopiero w połowie XIX w. w Stanach Zjednoczonych, gdzie wynalazca Birdosill Holly najpierw przetestował system centralnego ogrzewania we własnym domu, a potem założył firmę ciepłowniczą i rozbudował swoją sieć w centrum miasta Lockport w stanie Nowy Jork i po kilku latach podłączonych było do niej już 65 domów. Zaraz potem były Nowy Jork, Chicago i kilkanaście innych miast w USA.

Ciepłownictwo dało też symptom do zmian w architekturze. Mógł powstać Emipire State Building – wieżowiec centralnie ogrzewany. W Europie pierwsze systemy ciepłownicze powstały na terenie Niemiec, w Hamburgu, Berlinie i Dreźnie pod koniec XIX w. Potem dołączyły Kopenhaga, Paryż, Zurich.

Europa głównie stawiała na systemy zasilane wodą. USA parą wodną, natomiast system powstały w 1930 r. w Reykjaviku wykorzystywał oczywiście geotermię.

Warszawa była pierwsza

W Warszawie na początku instalacje ciepłownicze były przeznaczone dla pojedynczych budynków. W 1841 r. pierwszy ogrzewany w ten sposób budynek powstał przy pl. Jana Mitkiewicza. Potem z czterech źródeł: Elektrociepłowni Siekierki, Elektrociepłowni Żerań, Ciepłowni Kawęczyn i Ciepłowni Wola, należących do PGNiG TERMIKA. Struktura pierścieniowa systemu gwarantuje bezpieczeństwo dostaw ciepła na terenie miasta.

Od małych kotłowni do rozbudowanych sieci

Przedwojenny Kraków był ogrzewany głównie piecami znajdującymi się w mieszkaniach. Sporadycznie bywały to kotłownie dla pojedynczych budynków bądź niewielkich osiedli. To one dały początek przedsiębiorstwu Miejskie Ciepłownie, które utworzono w 1953 r. Firma przejęła zarządzanie tymi kotłowniami. Było ich łącznie 12, a sieci cieplne łącznie miały raptem 30 km. W kolejnych latach MC przejmowało zarządzanie kolejnymi ciepłowniami lokalnymi, by w 1962 r. przekształcić się w Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej.

Na początku lat 60. Kraków był ogrzewany głównie dzięki ciepłu produkowanemu przez Hutę im. Lenina. Wraz z rozwojem miasta i wzrostem zapotrzebowania na ciepło przekształcono elektrownię Dajwór w elektrociepłownię o mocy 58 MW. W roku 1970 uruchomiono nową dużą elektrociepłownię w Łęgu, która dzięki czterem magistralom należącym do MPEC dostarczała ciepło systemowe do nowych osiedli. W połowie lat 80. XX w. krakowski system ciepłowniczy po raz kolejny został zrewolucjonizowany, gdy połączono go magistralą z Elektrownią Skawina.

Międzywojenna Łódź to przede wszystkim elektrownie budowane na potrzeby poszczególnych zakładów przemysłowych. By po wojnie sprostać zapotrzebowaniu przemysłu włókienniczego na parę technologiczną i realizować startegię uciepłownienia miasta, powstał plan zbudowania czterech elektrociepłowni i adaptacji historycznej EC1 do produkcji ciepła. I mimo że historia łódzkiej energetyki zawodowej sięga 1907 roku, to elektrownia rozpoczęła oddawanie pary dla przemysłu w 1953 roku, natomiast dwa lata później rozpoczęto budowę fundamentów pierwszego kotła nowej EC-2. Te dwa wydarzenia oraz budowa magistral parowych oraz sieci wody grzewczej wywołały potrzebę kompleksowego zajęcia się tematem ciepłownictwa w Łodzi.

W 1957 roku utworzono Zakład Sieci Cieplnej Łódź. W przeciągu następnych lat dynamicznie rozbudowywano sieci parowe, podłączając do nich odbiorców przemysłowych. W 1959 roku uruchomiono pierwszą magistralę wody gorącej z EC-2. W latach 60. i 70. wybudowano kolejne dziesiątki kilometrów sieci ciepłowniczej oraz powstały dwie następne elektrociepłownie EC-3 i EC-4. W 1989 roku w wyniku połączenia Zespołu Elektrociepłowni z ZSC powstało jedno przedsiębiorstwo zarządzające całym łódzkim systemem ciepłowniczym – dziś działające pod marką Veolia.

Cały czas realizowane są inwestycje proekologiczne i modernizacje podstawowych urządzeń wytwórczych oraz rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczej, tak aby systematycznie poprawiać efektywność energetyczną systemu. Dziś opiera się on na dwóch elektrociepłowniach oraz ponad 820 km sieci ciepłowniczych.

W Poznaniu, jak w większości miast, zaczęło się od produkcji prądu. Jeszcze w 1904 r. powstała tu pierwsza elektrownia Grobla. Kolejną uruchomiono 25 lat później na Garbarach. Modernizowana w następnych latach działa do dziś jako źródło szczytowe.

Zbudowana w latach 70. Elektrociepłownia Poznań II Karolin dała możliwości sprostania wyzwaniom szybko rozwijającej się stolicy Wielkopolski. Wraz z nią powołane w 1967 r. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej wybudowało osiem lat później magistralę ciepłowniczą, doprowadzając ciepło systemowe do nowych osiedli zamieszkałych przez dziesiątki tysięcy poznaniaków. Systematycznie podejmowane prace inwestycyjne w zakresie infrastruktury sieci ciepłowniczej i węzłów cieplnych oraz reorientacja marketingowa i wprowadzone inteligentne systemy zarządzania siecią i źródłami pozwoliły przygotować spółkę na wyzwania przyszłości.

Obecnie Veolia zarządza zarówno elektrociepłownią, jak i siecią. Firma aktywnie włączyła się w program rewitalizacji zabytkowej substancji mieszkaniowej Starego Miasta, Wildy, Łazarza i Jeżyc. Oferuje klientom kompleksowe rozwiązania w zakresie dostaw energii elektrycznej, ciepła, mediów przemysłowych i obsługi technicznej instalacji.

Warszawska sieć ciepłownicza liczy 1800 km to największy tego typu system w UE

Historia Lubelskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej nierozerwalnie związana jest z historią Lublina, a jego rozwój z rozwojem miasta. Początki lubelskiego ciepłownictwa sięgają przełomu lat 50. i 60., kiedy to przy Miejskim Zarządzie Budynków Mieszkalnych rozpoczął działalność Zakład Gospodarki Cieplnej, a potem Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, które przejęło zadania eksploatacji i rozwoju systemu ciepłowniczego Lublina.

Obecna nazwa LPEC funkcjonuje od 1974 r. Wówczas firma objęła patronatem także sieci w miastach powiatowych regionu. Wynikiem centralizacji lubelskiego ciepłownictwa w latach 70. była likwidacja kotłowni lokalnych oraz rejonowych i podłączanie jak największej liczby obiektów do sieci miejskiej. Obszary zasilania przejmował rozbudowany system ciepłowniczy oparty na trzech podstawowych źródłach: EC FSC, EC I, EC II.

W latach 80. przedsiębiorstwo dążyło do połączenia wszystkich źródeł ciepła i stworzenia tzw. pierścieniowego systemu ciepłowniczego. LPEC stał się jednym z pionierów automatyzacji procesów przesyłu, rozdziału i przetwarzania energii cieplnej.

We Wrocławiu z kolei decyzja o budowie elektrowni na cele miejskie zapadła jeszcze w latach 90. XIX w. Prąd z niej zaczął płynąć w 1901 r. Po wojnie zakład najpierw został przejęty przez wojsko sowieckie, a w 1947 przekazany w zarząd polski.

Elektrownię Wrocław najpierw odbudowano ze zniszczeń wojennych, a w latach 50. przekształcono w elektrociepłownię, z której ciepło popłynęło magistralą miejską w 1959 r. Jednocześnie modernizowano i włączano do sieci Elektrownię Czechnica, którą na początku lat 80. przekształcono w elektrociepłownię. Cały system ciepłowniczy Wrocławia w 1999 r. skupiono w spółce Zespół Elektrowni Wrocławskich.

Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Cieplnej w Szczecinie powstało w 1962 r., podobnie jak zakład krakowski, na bazie lokalnych kotłowni węglowych. Było ich aż 160 rozsianych po całym mieście. Dziewięć lat później z Elektrociepłowni Portowa popłynęło ciepło nową magistralą miejską.

W połowie lat 70. decyzją wojewody powołano przedsiębiorstwo, które zarządzało sieciami w całym województwie szczecińskim. W związku z tym nadano mu nazwę Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej. Systemy ciepłownicze stały się własnością gmin dopiero w 1997 r. i od tego czasu rozpoczyna się najnowsza historia spółki o nazwie Szczecińska Energetyka Cieplna.

Lata 70. ubiegłego stulecia to również początek ciepłownictwa w Opolu. Tutaj powstała i rozwija się jedna z prężniej działających na polskim rynku ciepłowniczym firm Energetyka Cieplna Opolszczyzny. Bazą do powstania ECO było pionerskie rozwiązanie organizacyjne, które polegało na stworzeniu spółki na majątku ciepłowniczym gmin województwa opolskiego.

Dzięki porozumieniu komunalizacyjnemu ECO SA jako pierwsza w Polsce spółka ciepłownicza rozpoczęła procesy akwizycyjne skutkujące rozszerzeniem rynku ciepła o systemy w innych województwach. Obecnie ECO SA działa na terenie dziesięciu województw naszego kraju.

Nowe otwarcie

Koniec lat 90. i początek XXI w. to nowy okres w polskim ciepłownictwie. W wielu firmach pojawia się kapitał zagraniczny z nowym know-how oraz strategią rozwoju nowoczesnych, efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych. Do tego otwierają się nowe szanse związane z dostępem do środków unijnych na modernizację sieci, budowę nowych źródeł ciepła.

Polska obok krajów nadbałtyckich może się poszczycić najbardziej rozbudowanymi sieciami ciepłowniczymi. Z ciepła systemowego korzysta 50 proc. społeczeństwa.

Przed spółkami ciepłowniczymi i producentami ciepła stoją kolejne wyzwania – spełnienie wymogów dotyczących ochrony środowiska i udziału OZE w produkcji energii. To wyzwanie na kolejne lata energetycznej historii naszego kraju.