Polska ma jeden z najbardziej rozwiniętych sektorów ciepłownictwa systemowego w całej UE: ponad 55 tys. MW termicznych, ponad 21 tys. km sieci, w prawie 450 miastach funkcjonują systemy ciepłownicze, ok. 15 mln Polaków korzysta z ciepła systemowego.

Fundusze pomocowe na ciepłownictwo

– Ciepło systemowe pokrywa średnio ok. 60 proc. zapotrzebowania na ciepło w miastach. Celem sektora jest, aby sieć w Polsce była rozwinięta powyżej 60 proc. i miała nawet do 80 proc. udziału w miastach – podkreśla Jacek Szymczak, prezes Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie.

Systemy ciepłownicze w Polsce rozbudowują się dzięki dofinansowaniu z funduszy europejskich, np. w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, m.in. działania 1.5 Efektywna dystrybucja ciepła i chłodu; 1.6 Promowanie wykorzystania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej czy 1.6.2 Sieci ciepłownicze i chłodnicze dla źródeł wysokosprawnej kogeneracji.

Dofinansowanie otrzymały firmy obsługujące efektywne systemy ciepłownicze, czyli takie, w których do produkcji ciepła lub chłodu wykorzystuje się co najmniej: w 50 proc. ciepło z OZE lub w 50 proc. ciepło odpadowe, lub w 75 proc. ciepło pochodzące z kogeneracji, lub w 50 proc. wykorzystujące połączenie ww. technologii. Taką definicję efektywnego systemu ciepłowniczego podają: Dyrektywa o efektywności energetycznej z 25.10.2012 r. i Ustawa o efektywności energetycznej z 20 maja 2016 r.

Przepisy ustawy Prawo energetyczne zobowiązują inwestorów do przyłączania się do sieci ciepłowniczej, jeśli budynek znajduje się w jej zasięgu i inwestycja broni się ekonomicznie. Koszty przyłącza pokrywa przedsiębiorstwo ciepłownicze. Ma też ono obowiązek powiadomienia prezesa URE o odmowie wydania warunków technicznych przyłączenia do sieci. Przepisy te są implementacją Dyrektywy UE dotycząca efektywności energetycznej, zobowiązującej rządy krajów członkowskich do wykorzystania potencjału wysokosprawnej kogeneracji i rozbudowy sprawnej infrastruktury ciepłowniczej.

Długa lista beneficjentów

Z dotacji skorzystały w sumie 23 miasta, wartość projektów wyniosła prawie 730 mln zł. Zapytaliśmy beneficjentów o projekty, które realizują.

Lubelskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej (LPEC) S.A. pozyskało dotację na rozbudowę efektywnego systemu ciepłowniczego na terenie miasta. Projekt obejmuje budowę nowych sieci w dzielnicach: Wrotków, Czechów Północny, Ponikwoda, Felin, Kośminek, Bronowice, Węglin Południowy, Dziesiąta, Śródmieście – w sumie ok. 21 km rurociągów w technologii rur preizolowanych.

Główny cel to pokrycie zwiększonego zapotrzebowania na ciepło użytkowe za pomocą energii cieplnej, wyprodukowanej w wyspecjalizowanych elektrociepłowniach, wytwarzających ciepło i prąd równocześnie. Dzięki temu zmniejszy się zużycie paliwa oraz poziom zanieczyszczeń w mieście.

Realizacja projektu potrwa do 2022 roku. Efektem będzie zwiększenie dostępności do ciepła systemowego, ograniczenie niskiej emisji i poprawienie jakości powietrza w mieście. Zakładane efekty ekologiczne to m.in.: zmniejszenie zużycia energii pierwotnej o 142 043 GJ/rok, spadek emisji gazów cieplarnianych (dwutlenku węgla) o 6 028 t/rok.

Łączna wartość projektu to 48,9 mln zł, kwota dofinansowania – 24,4 mln zł. 

Szczecińska Energetyka Cieplna (SEC) rozwija i modernizuje sieć ciepłowniczą w ramach programu Unia 3.

W sumie zmodernizują 25 km sieci, a wybudują 17 km nowych sieci i nowoczesnych węzłów cieplnych. Cztery nowe osiedla zostaną  podłączone do bezpiecznej i ekologicznej sieci SEC. Ciepło z sieci SEC będzie dostępne także poza Szczecinem.

Realizacja projektu potrwa do października 2022 roku. Jej efektem będzie: zmniejszenie zużycia energii pierwotnej o 60 800 GJ/rok, a jednocześnie czystsze powietrze, dzięki  mniejszej emisji: dwutlenku węgla – o 6 170 Mg/rok, pyłów PM10 i PM2,5.

Całkowita wartość projektu: 101 mln zł, w tym dofinansowanie z UE – 58 mln zł.

MPEC Kraków prowadzi obecnie inwestycje w ramach czterech projektów dofinansowywanych z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, w tym dwa dotyczą rozbudowy miejskiego systemu ciepłowniczego.

Jednym z nich jest budowa sieci cieplnych umożliwiających wykorzystanie energii wytworzonej w warunkach wysokosprawnej kogeneracji w Krakowie i Skawinie (etap I). Projekt został rozpoczęty w 2017 roku, zakończenie przewidziane jest w 2022 roku. Obejmuje wybudowanie 19,34 km sieci i zainstalowanie 171 indywidualnych węzłów cieplnych. Szacuje się, że ok. 4500 mieszkań zyska możliwość korzystania z ekologicznego ciepła systemowego. Całkowity koszt to prawie 93 mln zł. Wysokość dofinansowania ze środków POIiŚ – ponad 30 mln zł.

Kolejny projekt to budowa nowych odcinków sieci wraz z przyłączami i węzłami ciepłowniczymi, która umożliwi likwidację lokalnych źródeł ciepła opalanych paliwem stałym w Krakowie i Skawinie (etap I). Docelowo zostanie wybudowanych 13,48 km sieci i zamontowanych 215 węzłów cieplnych, co umożliwi korzystanie z ciepła systemowego ok. 450 mieszkaniom. Koszt projektu to prawie 74 mln zł, w tym ponad 39 mln zł dofinansowania z POIiŚ. Zakończenie prac przewidziane jest na 2022 rok.

Klimat dla ciepłownictwa

Cała energetyka, jak i sektor ciepłowniczy, podlegają transformacji w kierunkach wyznaczanych przez UE w ramach polityki klimatycznej i Zielonego Ładu. Dla ciepłownictwa w latach 2021-2030 dostępne będą m.in. środki z Funduszu Modernizacyjnego oraz z nowej perspektywy finansowej UE. W Ministerstwie Klimatu działa zespół ds. określenia modelu funkcjonowania rynku ciepła, którego zadaniem jest przygotowanie kompleksowych rozwiązań prawnych, związanych z adaptacją ciepłownictwa do wymogów UE. 

Minister Klimatu Michał Kurtyka wielokrotnie podkreślał, że ciepłownictwo systemowe to bardzo ważne narzędzie do poprawy jakości powietrza w mieście oraz że jego rozwój jest jednym z priorytetów rządu.

Rozbudowę, transformację i restrukturyzację systemów ciepłowniczych wspierają realizowane przez Ministerstwo Klimatu i NFOŚiGW programy, poza wspomnianym Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, także Ciepłownictwo powiatowe i Energia+. Zarezerwowano na nie ok. 2 mld zł.  Z kolei ustawą o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji  wprowadzono specjalny system wsparcia dla wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w tym samym źródle. Do 2030 roku mają zostać wybudowane nowe jednostki o łącznej mocy ponad 5 GW, głównie w technologii gazowej i OZE.

 Ciepło systemowe to skuteczny sposób likwidacji tzw. niskiej emisji, czyli miejsc, z których – w wyniku nieefektywnego spalania – do atmosfery na małej wysokości trafiają szkodliwe dla zdrowia substancje. Głównymi źródłami tych zanieczyszczeń są indywidualne piece oraz przestarzałe przydomowe kotłownie (PM 10, PM2,5, BaP). Natomiast produkcja ciepła (w  przypadku kogeneracji także prądu) w profesjonalnych źródłach jest praktycznie wolna od tych zanieczyszczeń.

– Ciepłownictwo systemowe jest efektywnym narzędziem do walki z niską emisją, bo z tego punktu widzenia jesteśmy bezemisyjni – podkreśla Jacek Szymczak. – Elektrociepłownie emitują kilkadziesiąt razy mniej pyłów zawieszonych (tzw. PM) w porównaniu z indywidualnymi paleniskami i prawie 100 razy mniej benzoalfapirenu (BaP). Ponadto sektor jest też w stanie redukować tzw. wysoką emisję: wszystkie gazy cieplarniane, metan, dwutlenek węgla, związki siarki, tlenki węgla i azotu – dodaje prezes Szymczak.

Więcej energii bez zwiększonej emisji

Gdy ciepło powstaje w procesie  kogeneracji (czyli produkowane jest razem z prądem), z jednego nośnika (paliwa) powstają dwa produkty. Tym samym zwiększa się efektywność energetyczną oraz istotnie zmniejsza zużycie paliwa, a tym samym emisję szkodliwych substancji.

Dzięki kogeneracji zużywa się mniej surowców niż przy produkcji ciepła i prądu w odrębnych zakładach. Efektem kogeneracji są znaczne oszczędności w zużyciu paliwa i ograniczenie emisji dwutlenku węgla o prawie 30 proc. W ten sposób wytwarzane jest dziś w Polsce niemal 60 proc. ciepła systemowego.

Kogeneracja to jedna z najbardziej efektywnych metod przetwarzania energii pierwotnej – zawartej w nośnikach energii pozyskiwanych bezpośrednio z zasobów naturalnych odnawialnych i nieodnawialnych.

Proekologiczne kierunki zmian

Efektywność energetyczna systemów ciepłowniczych w Polsce poprawia się w związku ze  wzrostem ilości ciepła produkowanego w kogeneracji, jak też dzięki wykorzystaniu energii ze źródeł odnawialnych, z odpadów komunalnych i paliw alternatywnych, a tam, gdzie to uzasadnione, także energii odpadowej z przemysłu.