Z dala od zgiełku miast, w spokojnej prefekturze Chiba, w eksperymentalnej przestrzeni rolniczo-edukacyjno-artystycznej Kurkku Fields, powstał niekonwencjonalny budynek. W 2022 roku Hiroshi Nakamura & NAP Architects we współpracy z Kanebako Structural Engineers oddali do użytku Bibliotekę w Ziemi (ang. Library in the Earth). Jej cel? Stworzenie miejsca wytchnienia dla rolników – by w deszczowe dni mogli czerpać wiedzę i inspirację z książek, odpoczywać i cieszyć się spokojem. Harmonii w bibliotece poszukują także goście, którzy licznie odwiedzają park Kurkku Fields.

W zgodzie z naturą

To, co czyni lokalizację biblioteki jeszcze bardziej niezwykłą, to historia terenu. Architekci podjęli wyzwanie przekształcenia doliny, wcześniej wypełnionej gruzem budowlanym, w żyzny, tętniący życiem ekosystem. Zamiast stawiać budynek ponad ziemią, zdecydowali się go „wtopić” w grunt, tworząc przestrzeń, która nie konkuruje z przyrodą, lecz się z nią łączy. Jak podkreśla projektant Hiroshi Nakamura: „Naszym celem było przywrócenie bujnej doliny, która prowadzi do stawu, nazywanego przez rolników matczynym stawem. Byliśmy przekonani, że architektura nie powinna zajmować warstwy uprawnej gleby, ale powinna skromnie istnieć pod rozkwitem roślin i mikroorganizmów. Ziemia jest uważana za początek wszelkiego życia i symbol macierzyństwa”.

Ta filozofia wpisuje się w japońską ideę satoyama – zrównoważonego współistnienia człowieka i natury, gdzie zasoby są wykorzystywane bez ich nadmiernego eksploatowania. Architektura staje się tu gestem pokory i szacunku dla Ziemi, podkreśloną kształtem obiektu – z lotu ptaka budynek przypomina kroplę wody, symbol życia i odnowy.

Biblioteka w Ziemi to kwintesencja architektury organicznej. Podobnie jak w twórczości meksykańskiego pioniera tego stylu Javiera Senosiaina (np. Casa Orgánica), budynek płynnie wtapia się w krajobraz. Powierzchnia obiektu wynosi zaledwie 113 m kw., a z góry widać jedynie zielony trawiasty pagórek, który delikatnie uwypukla się nad betonowym sufitem. Wcięcie w kształcie łzy prowadzi pod powierzchnię gruntu, zapraszając do cudownego królestwa książek.

Prostota zakorzeniona w innowacji 

„To biblioteka, która myśli o Ziemi” – tak określają swoje dzieło Hiroshi Nakamura & NAP Architects. Projekt biblioteki to mistrzostwo inżynierii. Architekci postawili na rozwiązania z zakresu architektury pasywnej i bioklimatycznej, pozwalające budynkowi na niemal autonomiczną regulację temperatury i wilgotności. Kluczową rolę odgrywa tu wbudowanie biblioteki w ziemię. Grunt działa jak potężny izolator termiczny, stabilizując temperaturę wewnątrz przez cały rok. 

Zamiast tradycyjnych belek i kolumn zastosowano wspornikowe płyty betonowe, wychodzące z murów oporowych. Taka konstrukcja zapewnia otwartą i płynną przestrzeń, a jednocześnie jest niezwykle stabilna. Wnętrze biblioteki – podłoga, ściany i sufit, zostało pokryte glinianym tynkiem, tworzącym spójne, ziemiste wykończenie. Nadaje to wnętrzu naturalny wygląd, a także reguluje wilgotność i temperaturę, potęgując zmysłowe doświadczenie obcowania z zapachem i wilgotnością ziemi. Kopulasta drewniana konstrukcja, wspierająca się na przedłużeniach ścian regałów, kończy się okrągłym świetlikiem w centrum.

Regały na książki, wykonane z wysokiej jakości drewna, nie pełnią wyłącznie funkcji użytkowej – stają się elementem strukturalnym. Cienkie czterocentymetrowe pionowe ramy rozciągają się w górę, tworząc system wzajemnego podparcia. To metafora społeczności, której siła wynika z solidarności i współpracy. 

Projekt Hiroshi Nakamura & NAP Architects przypomina, że prawdziwa innowacja rodzi się z głębokiego szacunku do tego, co pierwotne i naturalne. Biblioteka w Ziemi to nie tylko miejsce, gdzie się czyta książki. To przestrzeń, która uczy, że mniej znaczy więcej, a architektura może być czuła, odpowiedzialna i głęboko zakorzeniona lokalnie.

Światło, wiedza, wspólnota

Pomimo skromnych rozmiarów, wnętrze biblioteki jest niezwykle funkcjonalne i dopasowane do użytkowników o różnych potrzebach. Znajdują się tu np. dostępne tylko dla dzieci niskie pomieszczenia, których wymiary zostały określone przez naturalne nachylenie terenu. Te ukryte wnęki tworzą przytulne i prywatne przestrzenie do czytania. Ciekawie zaaranżowana jest również sala do opowiadania historii – umiejscowiona głębiej w ziemi, z kopulastym sufitem i schodkowo ułożonymi rzędami siedzeń, tworzy kameralny amfiteatr sprzyjający interakcji i wspólnemu przeżywaniu opowieści.

Liczący około 3400 tytułów księgozbiór pochodzi z prywatnych zbiorów okolicznych mieszkańców i poświęcony jest głównie naturze i uprawie ziemi. Obejmuje również poezję, filozofię, historię, religię, ekonomię, a duża część jest przeznaczona dla najmłodszych czytelników.

Naturalne światło wpada do wnętrza biblioteki przez centralny świetlik oraz duże okna okalające budynek, zmieniając natężenie i barwę wraz z porą dnia i pogodą. Ten element symbolizuje połączenie ziemi i nieba, podkreślając zależność społeczności rolniczej od naturalnego cyklu przyrody.

Żywy dach i samowystarczalność

Zielony dach to nie tylko element estetyczny. Pełni funkcje retencyjne i nawadniające. Starannie dobrana roślinność wspiera lokalny ekosystem, zmienia się wraz z porami roku, co sprawia, że biblioteka „żyje” w rytmie natury. System nawadniania i retencji wody został zaprojektowany tak, by wspomagać mikroklimat wnętrza i otoczenia, co czyni budynek niemal samowystarczalnym. Możliwość regulacji nawadniania i zatrzymywania wody w zależności od pory roku ułatwia również utrzymanie odpowiedniego poziomu wilgotności i świeżego wyglądu przestrzeni.

Gdy architektura spotyka naturę. Zrównoważone biblioteki

Publiczna Biblioteka w Vennesla, Norwegia. Zaprojektowana przez Helen & Hard Architects, jest znana ze swojej organicznej, drewnianej konstrukcji, która tworzy „żebra” budynku, płynnie przechodzące w regały i wnęki do czytania. Wykorzystuje lokalne materiały i promuje zrównoważony rozwój.

Biblioteka Uniwersytecka w Aberdeen, Szkocja. Nowoczesny budynek, autorstwa Schmidt Hammer Lassen Architects, ma unikalne, spiralne atrium, które maksymalizuje dostęp światła naturalnego i tworzy poczucie otwartości, minimalizując zużycie energii.

Tama Art University Library, Japonia (Hachioji Campus). Zaprojektowany przez Toyo Ito obiekt wyróżnia się serią betonowych łuków, które tworzą otwartą i płynną przestrzeń, przypominającą park. Choć nie jest dosłownie „w ziemi”, jego organiczna forma i otwartość na naturę odzwierciedlają podobną, jak w przypadku Library in the Earth w Kurkku Fields, filozofię. 

Bioteka w Lublinie. Stworzona z naturalnych materiałów, w duchu zrównoważonego rozwoju, nie jest to zwyczajna biblioteka, lecz kultowe już miejsce na kulturalnej mapie miasta. Projekt Bioteki powstał w GK-Atelier Grzegorz Kłoda.