Strefa czystego transportu (SCT) to obszar, po którym mogą się poruszać tylko pojazdy spełniające określone normy emisji spalin.

Pierwsza SCT powstała w Szwecji w 1996 roku. W całej Europie funkcjonuje w sumie ponad 320 stref czystego transportu, z czego ponad połowa jest we Włoszech. Do 2025 roku w UE ma być ponad 500 stref, najwięcej nowych stref powstanie we Francji i w Hiszpanii. 27 istniejących SCT, m.in. w Londynie, Paryżu, Brukseli i Berlinie, zostanie rozszerzonych lub obowiązujące w nich regulacje będą bardziej restrykcyjne. 

W Polsce na stworzenie stref czystego transportu zdecydowały się Warszawa (od 1 lipca br.) i Kraków (od lipca 2025 roku). Zainteresowane wyznaczeniem SCT są też: Wrocław, Łódź i Rzeszów. 

– Wprowadzenia stref czystego transportu we wszystkich miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (…) to zapis z tzw. kamieni milowych, czyli warunków otrzymania unijnych pieniędzy z KPO – przypomniał po uchwaleniu stołecznej SCT, prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski. 

Ministerstwo Klimatu i Środowiska ogłosiło pod koniec czerwca br., że jeszcze w tym roku pojawi się ustawa, która zobowiąże miasta powyżej 100 tys. mieszkańców, które notują przekroczenia norm jakości powietrza, do utworzenia stref czystego transportu. 

Co wisi w powietrzu

W skład zanieczyszczenia powietrza wchodzą gazy oraz aerozole (zwane też pyłami zawieszonymi, PM, od angielskiej nazwy particulate matter), czyli unoszące się w powietrzu cząstki stałe i ciekłe, które wpływają na naturalny skład powietrza atmosferycznego. 

Transport drogowy odpowiada za jedną piątą emisji zanieczyszczeń w Unii Europejskiej.

Zanieczyszczenia gazowe to głównie: tlenki azotu (NOx), tlenek siarki (SO₂), tlenek węgla (CO) oraz węglowodory, tzw. lotne związki organiczne. 

Głównym źródłem pyłu zawieszonego w Polsce są: paleniska domowe i transport drogowy. PM często zawiera: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA, np. benzopiren), które mają działanie rakotwórcze i toksyczne, metale ciężkie, m.in. arsen, kadm, nikiel i ołów, furany, siarkę, azbest.

Zazwyczaj wyróżnia się dwie frakcje pyłu zawieszonego: PM10 – składa się  z cząsteczek o średnicy do 10 mikrometrów (μm) oraz PM2,5 – złożony z cząsteczek o średnicy do 2,5 μm (ludzki włos ma 50–70 mikrometrów). Im mniejsze drobinki, tym większe zagrożenie stanowią dla naszego zdrowia. Pył zawieszony przenika do dróg oddechowych, także do krwiobiegu, a stąd do wszystkich narządów wewnętrznych. 

W Warszawie 473 zgony rocznie są spowodowane emisjami tlenku azotu pochodzącymi z aut.

Czyste powietrze i lepsze zdrowie dzięki SCT

Dzięki wprowadzaniu stref czystego transportu znacznie spada stężenie dwutlenku azotu, szczególnie niebezpiecznego dla dzieci i osób cierpiących na schorzenia układu oddechowego: astmę czy przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Ten szkodliwy gaz emitują starsze samochody, głównie diesle. 

Jak wynika z raportu The Real Urban Emissions (TRUE) Initiative z 2023 roku, dzięki strefie czystego transportu ilość spalin w Warszawie jeszcze w tej dekadzie ma spaść o połowę. 

Strefa czystego transportu w Warszawie

Stołeczna SCT obejmie ok. 7 proc. powierzchni miasta – prawie całe Śródmieście oraz część Woli i Ochoty oraz niewielkie obszary na Pradze, w tym na Saskiej Kępie i Grochowie. Granice strefy wyznaczą: aleja Prymasa Tysiąclecia, Aleje Jerozolimskie, ulica Kopińska, ulica Wawelska, aleja Armii Ludowej, aleja Stanów Zjednoczonych, ulica Wiatraczna oraz tory kolejowe wzdłuż północnej obwodnicy kolejowej – aż do alei Prymasa Tysiąclecia. Ulice stanowiące granice nie będą objęte strefą – zostaną tam umieszczone specjalne znaki drogowe, a przy wjeździe nie będzie szlabanów.

Ograniczenia ruchu będą wprowadzane stopniowo i w pierwszym etapie obejmą tylko przyjezdnych – do miasta nie będą mogły wjechać samochody z silnikiem diesla starsze niż 18 lat (norma Euro 4) i samochody benzynowe starsze niż 27 lat (norma Euro 2). 

Uprawnienia wjazdu do SCT będzie można sprawdzić m.in. w aplikacji mObywatel, w zakładce „Historia pojazdu”, na podstawie numeru VIN i numeru rejestracyjnego auta, a także przez centrum informacji na miejskiej stronie um.warszawa.pl/SCT lub pod adresem SprawdzSCT.zdm.waw.pl.  

Specjalnymi nalepkami zostaną oznaczone stare pojazdy, spełniające kryteria dla wyjątków, np. użytkowane przez mieszkańców strefy albo seniorów. Za złamanie zakazu wjazdu do SCT jest przewidziana kara 500 zł. Kontrola samochodów w strefie będzie się odbywać poprzez sczytanie tablicy rejestracyjnej przez system przenośnych kamer.

Lista wyjątków od SCT

Z zasad obowiązujących na obszarze SCT będą zwolnieni:
* właściciele aut zameldowani w Warszawie i płacący w stolicy podatki, jeśli samochód niespełniający norm, własny lub wynajmowany, był w ich posiadaniu najpóźniej 31 grudnia 2023 roku.
Wymagania dotyczące strefy obejmą ich dopiero od stycznia 2028 roku: nie będą mogli się poruszać w SCT autem z silnikiem diesla ponad 13-letnim (norma Euro 6) i autem benzynowym starszym niż 22-letnie (norma Euro 4). W przypadku pojazdów firmowych liczyć się będzie adres siedziby firmy oraz podatek CIT.
* bezterminowo osoby, które do 31 grudnia 2023 roku ukończyły 70 lat i przed przyjęciem uchwały były właścicielami swoich pojazdów.
Senior może posiadać najwyżej jeden uprzywilejowany samochód, a podczas poruszania się po SCT – senior-właściciel auta musi znajdować się w środku (jako kierowca albo jako pasażer);
* posiadacze europejskiej karty parkingowej dla osób z niepełnosprawnością.  Osoba dysponująca taką kartą może wskazać jeden samochód jako uprawniony do wjeżdżania do strefy

Dodatkowe wyjątki dotyczące wjazdu przewidziano dla pojazdów z następujących kategorii: służby, np. pogotowie, policja, straż pożarna, straż graniczna; szkolne autobusy wycieczkowe; pojazdy zabytkowe i historyczne; specjalne, takie jak pomoc drogowa czy karawan pogrzebowy; przypadki losowe, np. dojazd do szpitala, lekarza albo miejsca zdawania matury; motocykle i skutery.

Ile samochodów jeździ po polskich drogach

Z raportu „Vehicles on European Roads” opublikowanego w lutym br. przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Pojazdów ACEA wynika, że na koniec 2022 roku w Polsce było zarejestrowanych 26,457 mln samochodów. To czwarty najwyższy wynik w Unii Europejskiej – po Niemczech, Włoszech i Francji. W porównaniu z rokiem 2021 wzrost wyniósł 2,3 proc. i był wyższy niż w wymienionych krajach. Z 703 zarejestrowanymi autami na 1000 mieszkańców jesteśmy liderem pod tym względem w Unii Europejskiej. 

Polska jest także europejskim krajem z najwyższą liczbą zarejestrowanych samochodów ciężarowych – pod koniec 2022 roku było to 1, 276 mln ciężarówek (r/r więcej o 3,4 proc.). Kolejne państwa z największą liczbą aut ciężarowych to: Włochy, Niemcy, Francja. Mamy 116 zarejestrowanych pojazdów ciężarowych na 1000 osób – co daje nam trzecie miejsce w UE (ex aequo z Grecją, a po Cyprze i w Portugalii).

W Polsce jest też najwięcej zarejestrowanych autobusów – pod koniec 2022 roku było to 128 677 pojazdów (na kolejnych miejscach znalazły się: Włochy, Francja i Niemcy).

Średni wiek samochodu w Polsce wynosi 14,9 lat, z tym, że ponad 80 proc. wszystkich zarejestrowanych samochodów w Polsce ma 10 lat lub więcej. Średnia dla UE wynosi 12,3 lat.